Max Knigge: ‘We leven in artistiek opzicht in een vrije periode, je mag als componist doen wat je wil’

Componist Max Knigge schreef Eliza May voor het Residentie Orkest, dat het werk vrijdagavond 10 oktober in première brengt in Amare. 

Max, wie is Eliza May?

“Eliza May Drayden is het centrale personage in de roman ‘Het lied van ooievaar en dromedaris’ van Anjet Daanje. Ze is geïnspireerd op Emily Brontë, de schrijfster van Wuthering heights. Het wonderlijke is: Eliza May komt zelf helemaal niet aan het woord in Daanjes boek. Ze is zelfs al dood wanneer de roman begint. Haar leven en werk vormen de aanleiding om via andere personages en verhalen na te denken over allerlei verschillende thema’s. Het is onwaarschijnlijk hoe vol en veel het boek is, je wordt de ene na de andere wereld ingezogen. Telkens denk je: dít is de kern – om in het volgende hoofdstuk wéér op een diepste waarheid te stuiten. Je zou kunnen zeggen dat het moment zelf telkens het belangrijkste is.”

Welke rol speelt Eliza May in dat geheel?

“Ze is afwezig, maar tegelijkertijd blijkt ze na haar dood haast een soort spirituele kracht. Mensen hebben het gevoel dat ze met haar kunnen praten, alsof Eliza May in het diepst van hun ziel heeft gekeken. Het is fascinerend hoe iemand na haar dood zo wordt toegeëigend en gevormd. Het boek gaat over eenzaamheid, zussen, het rollenspel in sociale interactie, roddels, het landschap van Yorkshire. En de dood is een verbindende factor. De dood als concrete gebeurtenis, die zeker in de negentiende eeuw een voortdurend dreigende aanwezigheid was. Dat is een naargeestig idee, maar de dood is ook de motor achter het bestaan, de gebeurtenis die het leven in perspectief plaatst. Eliza May formuleert het prachtig in haar fictieve roman Haeger Mass: ‘Een fractie van een seconde zag ik de onmenselijke werkelijkheid waarin we ons bevonden, het voortdurende omzien, weerkeren, herverdelen dat Leven heet, een stoelendans die duizelig eindigt in de wieg van de Dood.’”

Hoe heb je dat allemaal op muziek gezet?

“Het boek is zo omvattend, ik zou er het liefst een opera van maken, of een operacyclus van vijf avonden achter elkaar. Mijn oplossing was: doen alsof ik die cyclus daadwerkelijk gemaakt heb, en uit die imaginaire opera’s een suite samenstellen. Ik denk trouwens dat het geen goed idee zou zijn om van deze roman een opera te maken, want een goede opera heeft juist zo min mogelijk tekst, en archetypische personages, zodat er ruimte is om muzikaal diepgang te creëren. Dit is echt een boek-boek.”

Hoe zit die suite in elkaar?

“Hij bestaat uit vijf delen, die achter elkaar door gespeeld worden, zodat er één beweging ontstaat. Vijf is een belangrijk getal in het boek, het komt op bijna elke pagina voor. De delen gaan onder meer over de heuvel die voor Eliza May de hemel is, over de textielfabriek die daartegenover staat als de hel op aarde en over het postkantoor waar de dorpelingen elkaar ontmoeten om te roddelen. De schets van het dorp en zijn bewoners, hoe mensen over elkaar en zichzelf praten en nadenken en zo hun werkelijkheid vormgeven, vind ik een van de boeiendste aspecten van de roman.”

Hoe zou je jouw muziek typeren?

“We leven in artistiek opzicht in een vrije periode, je mag als componist doen wat je wil. Kunst is een spel en je kunt een spel alleen spelen als je regels hebt. Het heeft mij wel even gekost om aan mezelf toe te geven wat ik wil maken: aangenaam klinkende muziek, die soms ook wringt wanneer het nodig is voor dramatisch effect. Een beetje zoals Anjet Daanje postmoderne elementen inzet om haar verhaal te vertellen. Ik denk dat mijn muziek eclectisch is, maar wel op een samenhangende manier.”

Anjet Daanje is een literaire held. Wie zijn je muzikale helden?

“Allereerst Mozart. Hij wordt vaak als ‘licht’ gezien, maar dat is een oppervlakkig oordeel. Bij zijn muziek ervaar ik de diepste muzikale emoties. Debussy is een groot voorbeeld, niet alleen voor mij – ik kan bij veel collega’s precies aanwijzen waar zijn invloed zit. Qua moderne componisten luister ik graag naar Ligeti en Dusapin. En verder houd ik erg van psychedelische pop uit de late jaren 60, dat is echt een obsessie van me.”