Sander Germanus: “Wat ik wil is mensen op het verkeerde been zetten, spelen met verwachtingspatronen, zowel ritmisch als tonaal”

Componist Sander Germanus (1972) houdt zich al ruim dertig jaar bezig met microtonaliteit. Voorheen componeerde hij voor orkesten en ensembles, maar om zijn ideeën beter te kunnen laten horen heeft hij nu een microtonale jazzfusiongroep opgericht.

Toffe bandnaam, Sander.

“Dank je.”

Hoe zou jij de Hallucinating Harmonists typeren?

“Nou, het is een soort microtonale jazz-fusion-band, met elementen uit de hedendaagse muziek. Maar het zit ook heel dicht tegen het entertainment aan. De muziek klinkt behoorlijk maf, eerlijk gezegd. Je moet er ook echt de lol van in zien. Avontuurlijke luisteraars gaat dat makkelijk af, maar er was ook een keer iemand die na één minuut zei: Sorry, maar ik word een beetje misselijk.”

Hoe kwam je op het idee?

“Ik ben al heel lang met microtonaliteit bezig. Toen ik twintig was schreef ik op het conservatorium voor het eerst kwarttonen in een saxofoonkwartet, omdat ik op zoek was naar ‘een raar moment’. Ik voelde meteen dat ik ermee verder wilde. Dat duurde uiteindelijk toch nog even, en na wat experimenten maakte ik eind jaren 90 voor het eerst een compleet microtonaal stuk, voor het Noord-Nederlands Orkest. Ik verdeelde het orkest in twee helften met verschillende stemmingen. Ernst Vermeulen in NRC was er heel enthousiast over! Sindsdien ben ik er altijd mee bezig geweest. Ja, ik ben wel een beetje Mr. Microtonality geworden.”

Waarom ben je jazz-achtige muziek gaan maken? Je bent opgeleid als klassiek componist.

“Klopt, en ik luister ook voornamelijk naar klassieke muziek. Al ben ik ook saxofonist en heb ik in het verleden wel veel jazz gespeeld en voor jazzorkest gearrangeerd. Maar het gaat mij echt om de microtonaliteit. Wat ik wil is mensen op het verkeerde been zetten, spelen met verwachtingspatronen, zowel ritmisch als tonaal. En dat werkt beter als je materiaal gebruikt dat mensen kennen en herkennen. Vroeger componeerde ik echt abstract, maar het is lastig om abstracte muziek te ontregelen – dan valt het nauwelijks op. Het genre is dus uit nood geboren, zou je kunnen zeggen. De noodzaak is voor mij: mijn vindingen op het gebied van microtonaliteit en tempo voor het voetlicht brengen.”

Welke microtonen gebruik je?

“Bijna alleen kwarttonen. Omdat ik ook praktisch ingesteld ben: je wilt muziek maken die musici kunnen spelen, zonder dat ze een heel nieuw instrument nodig hebben, zoals bij de 43-toonsstemming die Harry Partch gebruikte, of de 31-toonsstemming van het Fokker-orgel in de Kleine Zaal van het Muziekgebouw. Een prachtige stemming is dat trouwens, waarmee ik enkele werken met vijfdetonen heb gecomponeerd.”

Maar je hebt wel nieuwe instrumenten laten bouwen.

“Dat is waar. Tenminste, we hebben bestaande instrumenten aangepast. Bij de saxen is dat nog wel complex, met een speciaal ontwikkeld systeem, bij de gitaar, bas en keyboards gebeurt het verstemmen gedeeltelijk elektronisch. De gitaar heeft ook extra frets en de bas een extra snaar. De nieuw gebouwde kwarttoontrompet is een bestaand model, maar met extra opties om bij te stemmen.”

Wat zijn je vindingen op het gebied van tempo?

“Ik heb een manier bedacht om het tempo te laten fluctueren, zodat het lijkt alsof de muziek eindeloos vertraagt of versnelt, terwijl de muziek in feite nooit echt sneller of langzamer wordt. Je kunt het vergelijken met het trappenhuis van Escher, dat eindeloos omhoog én omlaag lijkt te gaan. Ik noem het tempocirkels. In nummers als ‘Stretch your ear’ en ‘Dizzy’ wordt daar dan overheen gesoleerd, waarbij de instrumenten soms gelijk lopen, maar soms ook niet, met heel bevreemdend effect. Die solo’s zijn allemaal uitgeschreven, anders is het niet te doen. Het is in die zin eigenlijk nep-jazz, haha.”

Bekijk hier het volledige programma dat samengesteld is door Klaas de Vries. Info en kaarten.