Het orkest volgens Stravinsky & Wantenaar
Mathilde Wantenaar
–
Concert voor accordeon en orkest
Igor Stravinsky
–
Petroesjka
Vincent van Amsterdam, accordeon / Residentie Orkest / Anja Bihlmaier, dirigent
Het nieuwste stuk van onze gastcurator heeft een opmerkelijke blikvanger: de accordeon. Mathilde Wantenaar schreef haar Concert voor accordeon en orkest voor steraccordeonist Vincent van Amsterdam en het Residentie Orkest, in een co-commissie met het ORF Radio-Symphonieorchester Wien, dat in december de wereldpremière speelde. Dat Mathilde een breed scala aan genres bestrijkt, van opera tot strijkkwartet, heeft ze afgelopen jaren ruimschoots laten horen. Nu verzet ze opnieuw de bakens, want de accordeon is geen alledaags solo-instrument in de klassieke muziek.
Mathilde weet waar ze aan begint, want ze kent het instrument van heel dichtbij: haar vader is namelijk accordeonist. Haar Concert voor accordeon en orkest staat vanavond tegenover een van de hoogtepunten van het twintigste-eeuwse orkestrepertoire, de bonte balletmuziek Petroesjka van Igor Stravinsky.
Mathilde is een liefhebber van Stravinsky’s muziek, en noemt Petroesjka “een heel tof stuk”. Toen ze samen met Sven Arne Tepl van het Residentie Orkest overlegde over een werk dat goed bij het hare zou passen, waren ze het snel eens: beide stukken zijn kleurrijk, met een keur aan invloeden uit jazz, dans en volksmuziek. Bovendien vertellen ze allebei een muzikaal verhaal, zegt Mathilde: “Het gekke is, muziek is abstract, trillende lucht, maar je kunt er altijd verhalen in horen – óók verhalen die de maker nooit bedacht heeft. Alles vertelt een verhaal: sferen, beelden, melodieën of kleuren. Maar je moet het wel willen horen.”
Petroesjka speelt zich af tijdens een lentecarnaval en gaat over drie poppen die door een boze Tovenaar tot leven gewekt worden. Petroesjka, een figuur uit de Russische folklore die verwant is aan onze Jan Klaassen, strijdt met zijn rivaal De Moor om de liefde van De Ballerina. Stravinsky’s muziek kenmerkt zich door voortdurende variatie van kleur en ritmiek, die de hectiek van een kermis oproept – zijn partituur was zo opzienbarend dat de Wiener Philharmoniker het werk aanvankelijk weigerden te spelen. Petroesjka ging in juni 1911 in première bij de Ballet Russes van Diaghilev in Parijs, met de legendarische danser Nijinsky in de titelrol.
In Mathildes werk is het solo-instrument zélf het hoofdpersonage, vertelt ze: “Ik zie de accordeon als een reizende verhalenverteller. Het werk begint met het instrument dat letterlijk openvalt, als een boek. Het zuchten van de balg is enorm expressief, ook al weet je van tevoren niet precies welke tongetjes aangeblazen zullen worden. Het begin associeer ik met het lied Der Leiermann van Schubert, over die mysterieuze figuur die aan zijn lier draait en misschien de dood vertegenwoordigt. Daarna wordt de muziek juist fris en opgewekt, alsof het verhaaltje daar pas écht begint. Zo’n contrast tussen duister en vrolijk vind ik erg leuk om te maken. In mijn Vioolconcert en de Rhapsody voor piano en strijkers zit dat ook: muziek mag zwaarmoedig zijn, maar ze heeft voor mij ook een vrolijke en lichte kant.”
Het accordeonconcert bestaat uit twee delen: een korte proloog, en een lang deel dat heel jazzy en dansant is: “Als kind danste ik graag en dan moest mijn vader spelen, dus die dans moest er zeker ook in. Het spel tussen solist en orkest is een soort feestje.” Het lange tweede deel toont allerlei gezichten, van “hardcore klassiek” tot allerlei soorten volksmuziek, waaronder uiteraard de tango – al is het “een tango die misgaat”, in Mathildes woorden. De accordeon hangt de macho uit, het orkest doet hem na, waardoor de accordeon paranoïde wordt en “schreeuwt en gromt als een beest”, steeds grotesker en agressiever: “Uiteindelijk stopt het orkest en gaat de accordeon alleen verder. De schreeuwende clusters gaan over in gesnik – dat kan óók op het instrument. Helemaal uitgeput en moegestreden keert hij terug naar de zucht van het begin, die misschien wel zijn laatste adem is.” Hier citeert Mathilde het orgelstuk Mein junges Leben hat ein End van Sweelinck.
Het Concert voor accordeon en orkest van Mathilde Wantenaar is mede mogelijk gemaakt door Fonds Podiumkunsten en Société Gavigniès.
