Whispered Truths
De titel verwijst naar de drie principiële waarheden uit het Tibetaanse boeddhisme. Volgens John Cage staan ze voor: 1. De oneindigheid van het scheppen. 2. Het handelen in zo’n situatie van onmetelijk scheppen is als schrijven op water. 3. Realiseren dat tegenstellingen geen tegenstellingen zijn. Deze waarheden worden “gefluisterd” omdat ze niet te bevatten zijn en daardoor niet besproken kunnen worden.
Het project Whispered Truths is gebaseerd op een van de programmeerlijnen van Dag in de Branding, namelijk het thema conceptuele en toevalsmuziek. In het seizoen 2006/2007 staat de stad Den Haag centraal in Dag in de Branding, als broeinest van ontwikkelingen in de nieuwe muziek die in gang gezet zijn door Haagse stamvaders als Louis Andriessen, Gilius van Bergeijck en Dick Raaymakers. Het programma van Whispered Truths belicht ook inspiratiebronnen die van invloed zijn geweest op deze componisten, het conceptuele denken zoals dat door Cage in gang is gezet.
Vanavond klinkt in de tweede editie van Dag in de Branding de wereldpremière van Whispered Truths van componist Benedict Weisser.
De stukken worden steeds voorafgegaan door een filmfragment uit het werk van Frank Scheffer. In zo’n fragment wordt ingegaan op de methodes en werkwijze van John Cage, en het behandelde onderwerp heeft een verband met het vervolgens gespeelde stuk.
Deze formule is een vereenvoudigde afgeleide van het programma Music and Film / Film on Music dat Frank Scheffer heeft gemaakt voor het MoMA in New York. Hiervoor heeft hij interviews gefilmd met componist Elliot Carter, waarin deze vertelt over zijn concepten, werkwijze en inspiratiebronnen. Deze korte films worden steeds voorafgaand aan de in concert uitgevoerde muziekstukken geprojecteerd. Zo krijgt het publiek een toegankelijke inleiding tot het stuk, en krijgt het meer referenties aangereikt bij het luisteren.
Het programma Whispered Truths bestaat uit conceptuele composities van Peter Adriaansz, Benedict Weisser, en conceptuele/toevalsmuziek van Cage. Alle deelnemers hebben bovendien een historische band met Cage. Zo voert het programma terug naar de periode dat Cage composer-in-residence was aan het Koninklijk Conservatorium in 1988. Geïnspireerd door Cage, werd het Ives ensemble tijdens zijn residency opgericht. Frank Scheffer maakte in dezelfde periode samen met Cage de film Chessfilmnoise en later From Zero, Fourteen. Benedict Weisser promoveerde op de werken van Cage, schreef publicaties over de late werken van Cage, heeft samengewerkt met Frank Scheffer aan een uitvoering van Song Books en een DVD-rom over Cage, en is in zijn conceptueel denken in zijn composities beïnvloed door Cage. Dat laatste geldt eveneens voor Peter Adriaansz.
Ives Ensemble in de bezetting van 2 december: fluit: Rik Andriessen | klarinet: Hans Petra | trombone: Jan Bastiani | slagwerk: Arnold Marinissen | harp: Marieke Schoenmakers | piano: John Snijders, Reinier van Houdt | viool: Josje ter Haar | cello: Job ter Haar
Filmfragmenten: Frank Scheffer | Lichtontwerp: Gé Wegman | Productie: Frank van der Weij
Het programma Whispered Truths is speciaal samengesteld voor Dag in de Branding, en wordt financieel mogelijk gemaakt door de gemeente Den Haag en het Korzo Theater. Whispered Truths van Benedict Weisser is gecomponeerd in opdracht van het Fonds voor de Scheppende Toonkunst, met dank aan Donemus.
Peter Adriaansz – Six parts for seven players (2003)
Voor fluit, harp, piano, keyboard, trombone, slagwerk en cello in een ruimtelijke opstelling (16’)
“6 Parts for 7 (or more) players is het eerste werk dat ik zonder partituur componeerde. Het is geschreven voor het Ives Ensemble met de specifieke bedoeling niet gedirigeerd te worden en het volgt enkele van Ives’ ideeën over simultane, niet gesynchroniseerde gebeurtenissen. Het werk bestaat uit 6 of 7 lineaire partijen voor 1 of 2 musici per partij. Verscheidene van deze partijen hebben tevens een vrije instrumentatie, zoals de beide slagwerkpartijen en de niet obligate partij voor akkoordinstrument. Iedere partij heeft een verschillend aantal inzetten en volgt zijn eigen, direct waarneembare logica. Ik heb geprobeerd een muziek te concipiëren waarin de ontwikkeling van iedere afzonderlijke partij zo overduidelijk zou zijn dat zijn uiteindelijke vorm bijna kan worden voorspeld”, aldus componist Peter Adriaansz.
John Cage – The Perilous Night (1943-1944) voor geprepareerde piano (12’)
The Perilous Night is een vroeg werk van Cage voor geprepareerde piano, een uitvinding van Cage uit de jaren dertig. Verschillende objecten in de piano dempen de snaren van de piano af, waardoor het timbre van het instrument totaal verandert. The Perilous Night behelst een van de meest complexe preparaties met bouten, moeren en bamboestengels. De titel is afgeleid van een Ierse volksvertelling. De muziek verhaalt over de gevaren van een erotisch leven en de misère wanneer mensen uit elkaar gaan. De compositie is nogal emotioneel en droevig van aard, en daarmee niet karakteristiek voor de rest van Cage’ werk. Cage schreef het werk dan ook toen hij toen hij in een scheiding verwikkeld was met zijn vrouw Xenia.
Benedict Weisser – Whispered Truths (2006 – wereldpremiere)
Instrumentale versie voor 9 musici: fluit, klarinet, trombone, viool, cello, 2 piano’s (of piano en keyboard), harp, vibrafoon
Benedict Weisser: “In mijn compositie heb ik me laten inspireren door het idee van Whispered Truths, gefluisterde waarheden die niet te bevatten zijn en niet bespreekbaar zijn.
In mijn stuk gaat het om het ervaren van een plotseling moment waarop herinneringen uit het onderbewuste en verborgen waarheden zich onverwachts openbaren. Ik kwam daar op, door het lezen van Prousts À la recherche du temps perdu, waarin de hoofdpersoon door een stukje cake in zijn kopje thee te dippen, geconfronteerd wordt met een stortvloed aan herinneringen.
In mijn muziek speelt “experimentele nostalgie” een steeds grotere rol. In mijn vorige compositie Kavanah kwam dat al naar voren, in Whispered Truths is het basisthema de kakofonie van herinneringen en bewustzijn uit mijn eigen jeugd – ik heb dan ook materiaal uit mijn kindertijd gekozen, gefilterd en verpulverd in geluidssculpturen.
Ik beschouw datgene wat ik in Whispered Truths doe als post-Cage, omdat ik op een persoonlijke manier omga met zijn ideeën. Terwijl Cage bij zijn onderzoek naar het onderbewuste technieken gebruikte als kansoperaties, wil ik juist mijn eigen technieken uitvinden om het idee van Whispered Truths te bereiken. Zo ga ik in mijn stuk uit van chaos en kakofonie waarin ik orde aanbreng door het toevoegen van narratieve en dramatische elementen.
Ik verwijs ook op een andere manier naar de titel van het stuk, door het gebruik van de “Telegraph Harp”. Dit is een harp waarvan de snaren door ventilatoren aangeblazen worden, wat voor mij een beeld van verborgen waarheden oproept.
John Cage – Music for Eight (1984-1987)
Cage was gefascineerd door de niet-westerse opvattingen over tijd van media- en technologiecriticus Mc Luhan. Die constateerde dat bijvoorbeeld bij de Hopi-indianen tijd geen uniforme opeenvolging is, maar een pluralisme van dingen die tegelijkertijd gebeuren. In de Music for … serie componeerde Cage met behulp van de I Ching voor iedere speler een solopartij die de musici tegelijkertijd uitvoeren, in een zelfgekozen opstelling in de zaal. Met behulp van tijdmarges ontwikkelde Cage het idee dat elke musicus zijn persoonlijke tijd had. De Music for … serie kan door een variabel aantal musici uitgevoerd worden. Hiermee wilde Cage flexibiliteit introduceren in zijn muziek.