In de Kloosterkerk presenteert het Koninklijk Conservatorium een hedendaags antwoord op de traditionele Anglicaanse Evensong. Volgens de liturgie van de Anglicaanse gezongen vesperdienst, bestaat de Evensong uit een aantal vaste onderdelen. Componist Georgi Sztojanov (Bulgarije, 1985) maakt speciaal voor deze editie van Dag in de Branding een hedendaagse Evensong voor drie zangers en zes altviolen, waarin alle traditionele elementen een plek krijgen. Zelf is hij als tenor en voorzanger ook in het concert te horen, naast bariton Robert Brouwer en de Israëlische sopraan Reut Rivka Shabi. Kees Jan de Koning, zelf bekend als bariton van onder meer het Nederlands Kamerkoor, is de dirigent. Sztojanov verweeft werk van onder meer de zestiende-eeuwse componist William Byrd en John Ireland (1879-1962) in deze uitvoering. Twee hymnen kunnen door iedereen meegezongen worden.
Om politieke redenen – Hendrik VIII wilde scheiden van zijn vrouw maar de Paus in Rome weigerde dat toe te staan – werd in 1534 de bestuurlijke band van de Kerk van Engeland met Rome verbroken. Het universele gezag van de Paus werd ontkend en in plaats daarvan benoemde Hendrik zichzelf als hoofd van de Katholieke kerk van Engeland. Als eerste maatregel van het nieuwe kerkhoofd werd een meer ‘liberale’ huwelijkswetgeving afgekondigd. Theologisch gezien was Hendrik VIII echter conservatief en wars van het reformatorische gedachtegoed; de liturgie bleef dan ook nagenoeg gelijk aan die van de Rooms Katholieke Kerk. Hendrik VIII veroorzaakte echter toch een schisma, de losmaking van de Anglicaanse Kerk van Rome. Dit leidde tot enkele grote veranderingen: kloosters werden gesloten, het celibaat afgeschaft. Anderzijds zijn er kleinere aanpassingen, men zoekt bijvoorbeeld in de liturgie nieuwe vormen voor oude gebruiken.
Over de wording en ontwikkeling van de Evensong is weinig bekend. Uit de verschillende gebedsdiensten verspreid over de dag (getijden), hebben zich na de breuk met Rome de morning en evening prayer ontwikkeld. Als grote delen van die avondviering gezongen worden, dan spreken we van een Evensong – een typisch Engelse variant op een oud kerkelijk gebruik.
De compositie van Georgi Sztojanov volgt de vaste onderdelen en gebeden van de Evensong, zoals de Precess aan het begin en de Responses en Collects aan het einde. Ook psalmen maken onderdeel uit van de Evensong. De lofzang van Maria (Magnificat),en die van Simeon (Nunc dimittis) hebben allebei een vaste plek in de Evensong – en wel rond de lezingen.
Een ander muziekstuk is the Anthem, dat wij kennen als het motet. Een motet is een bijbeltekst of sterk door de Bijbel geïnspireerde tekst, door een componist op muziek gezet. Tussendoor zijn er nog de hymnes, die door iedereen meegezongen kunnen worden.
“Wie nieuwe muziek wil schrijven voor een prachtige liturgie als de Anglicaanse evensong, moet een goed gevoel hebben voor de balans tussen traditie en innovatie. De complexiteit en de coherentie van de oude gebruiken hebben me geïnspireerd om mijn eigen systeem op te zetten, op basis waarvan ik alle muzikale en structurele beslissingen kon maken. Het uitgangspunt is de reeks these-antithese-synthese: sopraan, bariton en tenor/countertenor, waarbij iedere stem zijn eigen dominante muzikale eigenschap heeft, namelijk ritme, melodie en harmonie, of, vanuit een andere optiek, de chromatische, diatonische en atonale muzikale werelden. Op basis van de tekst en de sfeer in de traditionele volgorde van de delen heb ik geprobeerd zes variaties van iedere muzikale substantie te verdelen. Daarnaast heb ik vier tutti-delen, waarin alledrie de materialen voorkomen. De orkestratie volgt ook het principe van muzikaal utilitarisme. Ik wissel van opzet, zodat delen met dezelfde apparatura ook apart gespeeld kunnen worden als suites, fragmenten uit de evensong. Verder draagt de ruimtelijke opzet bij aan een voortdurend verrassende diversiteit. Het resultaat is een muzikale rozenkrans, waarvan de kralen gevormd worden door verschillende vormen, kleuren, materialen en functies in een vooraf bepaalde volgorde. Een variëteit aan genres, combinaties van uitvoerenden en muzikale talen in 22 korte delen. Een goed ontworpen matrix die ons leidt door de intieme en mystieke traditie van de evensong. ” Georgi Sztojanov
Met de Evensong begeven we ons op het liturgisch terrein van de Anglicaanse Kerk. Daar kent men zowel the morning prayer, het ochtendgebed, als the evening prayer, het avondgebed. In de kerkorde is vastgelegd dat dagelijks in alle anglicaanse kathedralen – dat zijn dus de grotere kerken, waar een bisschop zetelt – het morgengebed en avondgebed worden gezegd of gezongen. Dagelijks, zodat in een maand alle 150 psalmen aan bod komen, en in een jaar tijd heel de Bijbel doorgelezen wordt. Voor een gewone parochiekerk zijn zulke dagelijkse vieringen niet te doen. Hen wordt opgedragen elke zon- en feestdag deze gebeden te houden. Komende vakantie hoop ik in Engeland te ontdekken in hoeverre men zich daaraan houdt. Het lijkt een hele verplichting. Toch is het meer een heilig moeten: zo houdt men bewust, jaar in jaar uit, de lofzang met ook de gebeden gaande.
In deze vieringen klinkt iets door van het dagelijkse zingen en bidden dat al eeuwen in de kloosters op vaste tijden gebeurde. Meestal kende men zeven van deze getijden, van de vroege ochtend tot de late avond. We danken er mooie namen aan als de lauden (‘t lof), de vespers en de nocturnen, of een uitdrukking als ‘korte metten’ maken – van matinen, vieringen in de vroege ochtend die blijkbaar niet te lang moesten duren. Tijdens de reformatie in Engeland gingen de katholieke kloosters dicht en werd het celibaat opgeheven. Ongetwijfeld was dat niets voor de aanstichter – Hendrik de achtste, met zijn zes vrouwen. Maar het dagelijkse gebed, eigenlijk al bekend uit het jodendom, wordt voortgezet in de twee getijden van morgen- en avondgebed. Hun vorm en inhoud wordt grotendeels vastgelegd in het Book of Common Prayer, in ontwikkeling van 1549-1662. Dat beroemde kerkboek behoort, samen met de King James Vertaling uit 1611, tot de grote monumenten van de Anglicaanse kerk en liturgie. Nog niet zolang geleden is het geactualiseerd tot ‘Common Worship’.
De naam Evensong wordt met name dán gebruikt als grote delen van de viering gezongen worden. En daartoe is alle reden, want grote componisten hebben aan de toonzetting van de verschillende onderdelen gewerkt. Zoals William Byrd (16-de eeuw, Renaissance) en Henry Purcell (17-de eeuw, Barok. Van Byrd is de zetting van de vaste gebeden die de Evensong kent als Precess en Responses. Van Purcell komt de bewerking van de twee zogeheten Canticles: de lofzang van Maria en van Simeon. Cantica zijn gezangen die al in de Bijbel als lied voorkomen. Andere bekende lofzangen zijn die van Mirjam, Hanna en Zacharias. Die van Maria (het Magnificat) en die van Simeon (Nunc dimittis) kregen een vaste plek in de Evensong.
Een ander muziekstuk is the Anthem, dat wij kennen als het motet. Een motet is een tekstfragment uit de Bijbel dat niet uit zichzelf een lied is, maar door een componist op muziek is gezet en op die manier dus gezongen kan worden. Zo wordt vandaag een tekst uit de eerste Petrusbrief, op muziek gezet door van Wesley, ten gehore gebracht. Eerder, helemaal aan het begin van de viering, is er de Introit, een intochtslied van Farrant, dat ingetogen de toon zet van de viering. Verdere zijn er de hyms die door iedereen meegezongen kunnen worden.