In september 1906, twee maanden nadat Anton Webern als musicoloog was gepromoveerd, overleed zijn moeder. Zijn loopbaan zou door deze tragische gebeurtenis even indringend beïnvloed worden als door de vriendschap met zijn leermeester Arnold Schönberg. In een brief aan Schönberg van juli 1912, schrijft Webern “de nagedachtenis aan haar is de bron van bijna al mijn composities.”
De Sechs Stücke für Orchester, gecomponeerd in 1909, is het eerste bewijs van Webern’s verwoede pogingen om het verlies van zijn moeder muzikaal te verwerken. In een toelichting op een uitvoering in juni 1913 schrijft hij: “Het eerste stuk loopt vooruit op een ramp; in het tweede wordt die verwachting bevestigd; het derde is heel teder van aard en de inleiding tot het vierde stuk: een treurmars; vijf en zes vormen tezamen een epiloog van herinneringen en berusting. Maar Webern is niet tevreden. In augustus 1928 bewerkt hij de partituur door alles wat hem als overbodig en extravagant voorkomt eruit weg te schrappen.
Het avondprogramma van 13 december start in de Dr Anton Philipszaal waar het Symfonieorkest van het Koninlijk Conservatorium o.a. het vioolconcert van Alban Berg uitvoert, met als solist de jonge virtuoos Shin Sihan.
Shin (1994) was bijna 6 jaar toen hij zijn eerste vioolles op de Leidse muziekschool kreeg. Na anderhalf jaar kwam hij onder de hoede van Coosje Wijzenbeek. Momen-teel studeert hij bij Vera Beths aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. De jury die Shin vorig jaar de Anton Kersjes vioolbeurs toekende noemde hem ‘… een buitengewoon getalenteerde violist. Zijn overtuigende en intelligente spel doen vermoeden reeds met een ervaren solist te maken te hebben, terwijl hij in werkelijkheid nog maar aan het begin van zijn studie staat.’ www.shinsihan.com
In april 1935 ontving Alban Berg het bericht van de dood van Manon Gropius, de dochter uit het tweede huwelijk van Alma Maria Mahler. Het meisje was slechts achttien jaar oud geworden. Berg werkte in die periode al aan dit vioolconcert, dat hij na deze droeve tijding opdroeg aan Manon Gropius. Hij gaf het concert de ondertitel Ter nagedachtenis aan een engel (Dem Andenken eines Engels). Het werd ook Bergs eigen zwanenzang: een goed half jaar later overleed hij op 50-jarige leeftijd aan de gevolgen van een bijensteek.
Het overwegend lyrische eerste deel is gebaseerd op Bergs herinneringen aan Manon. Het tweede deel verklankt haar tragische dood en laatste rustplaats. In dit deel werkt Berg toe naar Bach’s koraal O Ewigkeit, du Donnerwort, dat hij aan slot zelfs volledig citeert.
In een poging om zijn Opus 16 uitgevoerd te krijgen, wijst Schönberg in een brief aan Richard Strauss op het feit dat de stukken op geen enkele wijze thematisch met elkaar samenhangen, dat het vooral draait om klank en meer in het bijzonder: “een ononderbroken caleidoscopische wisseling van stemmingen, kleuren en ritmen.” Ook repte hij over de korte speelduur van de stukken die als een positieve compensatie aangemerkt kunnen worden voor de moeilijkheidsgraad voor zowel uitvoerenden als luisteraars. Strauss, die in die dagen als componist van grensverleggende muziekdrama’s als Salome (1905) en Elektra (1908) zelf als modernist werd gezien, durfde het Berlijnse publiek echter niet met Schönbergs Orchesterstücke te confronteren.
In de vele commentaren op dit werkwordt altijd de nadruk gelegd op de zogenaamde definitieve breuk met het verleden en deatonaliteit evan beklemtoond. Vergeten wordt echter dat Schönberg zelf doodongelukkig was met de term atonaal. Letterlijk zou dit immers neerkomen op een muziek die ‘anti tonen’ is en niets is minder waar. Het radicale van de Fünf Orchesterstücke beteft vooral de vorm en de hevigheid in expressie.