Muziek voor de mensheid door Bobby Mitchell
Wat? Een stuk voor solopiano van een uur? Gezien de geschiedenis van de pianomuziek zal de vraag in het verleden minder prangend geweest zijn dan nu. In de achttiende eeuw schreef J.S. Bach een gigantische reeks variaties voor klavecinist Goldberg met geen ander doel dan een zekere graaf te helpen ’s avonds de slaap te vatten. Althans, zo gaat het verhaal. De meeste uitvoeringen van dit stuk duren, inclusief de herhalingen (zoals het gespeeld hoort te worden) ruim een uur. Een eeuw later toonde Beethoven zijn gevoel voor humor door een gruwelijk moeilijke reeks variaties te componeren op een thema van Diabelli. Ook dit stuk duurt ongeveer een uur. Diabelli had op een goede dag dit thema geschreven en diverse componisten gevraagd een variatie te schrijven voor zijn eigen verzameling. Klaarblijkelijk uit weerzin over zoveel narcisme creëerde Beethoven een van de meest opmerkelijke werken die ik ken op het gebied van variaties op een thema. In 1975, toen Ursula Oppens Frederic Rzewski opdracht gaf tot het schrijven van een reeks variaties “ter aanvulling van de Diabelli Variaties” bleek Rzewski behoefte te hebben aan een dwingender reden om de luisteraar een heel uur lang te laten luisteren.
Het onderwerp van het stuk is de strijd die de mensheid voert voor gelijkheid en vrijheid van onderdrukking. Veel serieuzer kan het niet worden. Rzewski gebruikt het Chileense protestlied ¡El Pueblo Unido jamas sera vencido! (het verenigde volk zal nooit worden verslagen!) als hoofdthema, gecombineerd met het Italiaanse lied van de revolutie Bandiera Rossa (de rode vlag) en Hanns Eislers anti-fascistische Solidaritätslied (solidariteitslied). Zo maakt hij zijn bedoeling duidelijk: dit stuk gaat over mensen die gebukt gaan onder maatschappelijke onderdrukking en die werken aan verandering. En als ik heden ten dage de tv aanzet en de berichten hoor over honger, oorlog, genocide en de dreigende uitputting van onze natuurlijke voorraden, dan kan ik niet zeggen dat ik het oneens ben met Rzewski’s onderwerpskeuze. Misschien waren het eenvoudiger tijden in de dagen van Bach en Beethoven; in ieder geval worden de problemen van onze geglobaliseerde samenleving in de eenentwintigste eeuw hier terecht aan de orde gesteld. In Rzewski’s themakeuze weerklinkt direct een cultuur die protesteert tegen de beperkingen die de overheid oplegt, daarnaast gebruikt hij behalve een Chileens thema ook Italiaanse en Duitse muziek om de luisteraar eraan te herinneren dat het hier een wereldwijd probleem betreft.
Welke boodschap wil Rzewski met dit werk uitdragen? Mensen die zich verenigen in de strijd tegen een onderdrukkend systeem (regeringen, grote bedrijven, etc.) kunnen soms veranderingen op gang brengen waar veel meer mensen profijt bij hebben. Uit de muziek wordt duidelijk dat Rzewski gelooft dat dit een gruwelijk langzaam, zelfs schier eindeloos proces is. Reikt Rzewski suggesties of oplossingen aan voor problemen waar groepen mensen zich in de wereld van vandaag voor gesteld zien? Nee. Zo simplistisch zijn de bedoelingen van kunst nooit. Maar doordat hij eenvoudigweg de strijd van al die mensen benoemt en uitvergroot maakt Rzewski de luisteraar meer bewust van de problemen in de huidige maatschappij waar veel mensen halsstarrig en consequent aan voorbijgaan. Is Rzewski hoopvol gestemd over de toekomst voor alle mensen in de hele wereld? Gezien zijn keuze om dit stuk te schrijven zou je dat wel zeggen.
De pianist worstelt ondertussen met extreem dicht geschreven en virtuoze pianomuziek in een poging het thema helder te krijgen – om de luisteraar duidelijk te maken waar het uiteindelijk om gaat en wat de moeite waard is om voor te vechten. Hoe kunnen we mogelijkheden creëren voor velen in plaats van voor een enkeling? Is het mogelijk om te streven naar meer gelijkheid tussen alle mensen en kunnen we werken aan een definitieve oplossing voor de problemen van onze eigen tijd? Het onderwerp van dit werk is misschien niet een van de vrolijkste, maar ik hoor in dit stuk een groot optimisme. Rzewski zal het wellicht met me eens zijn dat er hoop ligt besloten in alleen al het feit dat we de vraag nog steeds de moeite van het stellen waard vinden.
De 36 variaties in dit stuk zijn verdeeld in zes reeksen van zes. De zesde variatie van iedere reeks is een recapitulatie van wat er is gebeurd in de eerste vijf. De zesde reeks (Var. 31-36) herhaalt vervolgens wat er is gebeurd in de vijf voorafgaande reeksen, waardoor als het ware een structureel crescendo van het begin tot het eind van het stuk ontstaat. Na de laatste variatie klinkt een geïmproviseerde cadens voordat het thema terugkeert. U bent van harte uitgenodigd om te komen luisteren naar dit stuk. Met deze overkoepelende structuur in uw achterhoofd, of gewoon om rustig van de muziek te genieten.
Bobby Mitchell, januari 2007
Bobby Mitchell (USA, 1985) heeft een carrière opgebouwd als pianist en fortepianist waarin de traditionele grenzen van de klassieke muziekuitvoering opnieuw worden getrokken. Hij treedt niet alleen regelmatig op als solist en ensemblelid in uitvoeringen van zeer uiteenlopende aard, hij stelt de verbintenis tussen muziek en politiek ook centraal in zijn artistieke werk. Bobby heeft opgetreden op zeer diverse locaties zoals het Kennedy Center for the Performing Arts (Washington DC, USA), het Concertgebouw (Amsterdam), clubs als Le Poisson Rouge (New York, USA) en het Binnenhof in Den Haag. Hij heeft prijzen ontvangen van de Nederlandse overheid, de National Foundation for the Advancement of the Arts (USA) en de American Liszt Society Baltimore-Washington Chapter.