Sottenschip – een nieuw muziektheaterwerk van componist Anke Brouwer en regisseur Boukje Schweigman

Korzo muziekproducties in coproductie met De VeenFabriek

Compositie & libretto: Anke Brouwer | Regie: Boukje Schweigman | Ontwerp toneelbeeld & Lichtontwerp: Theun Mosk | Kostuumontwerp:                            Kim Arntzen

Kodumodumo, draak: Keren Motseri, zangeres

Sanktana, kameleon: Toon Kuijpers, acteur en mimespeler

Hoofdnar: Fanny Alofs, zangeres

Narren / Sottenschipkwartet: Jacob Plooij (viool), Sonja Helasvuo (viool), Berdien Vrijland (altviool), John Addison (cello)

Het libretto is gebaseerd op Ship of Fools van de Duitse geleerde en satiricus Sebastian Brandt in de vertaling van Edwin Zeydel, alsmede het originele gedicht, en twee gedichten van Neeltje Maria Min uit de bundel Voor wie ik liefheb wil ik heten: de ander is in mij en staande naast hem.

Korzo muziekproducties wil met haar productiehuis jonge componisten stimuleren en coachen om in een nieuwe uitvoeringscontext te werken en artistieke ideeën te ontwikkelen. Tevens wordt in het productiehuis veel aandacht besteed aan het ontwikkelen van muziektheater en de relatie tussen muziek en beeldende kunst, muziek en dans.

Sottenschip is een nieuwe muziektheatervoorstelling van twee jonge kunstenaars, de componiste Anke Brouwer en regisseur Boukje Schweigman. Het stuk voor twee jazzzangeressen, acteur en strijkkwartet, is gemaakt in opdracht van Korzo muziekproducties in samenwerking met De VeenFabriek.

Sottenschip is een muzikaal sprookje over de vraag hoe je je als individu verhoudt tot je omgeving. Waar houdt het ik op en waar begint de ander? In hoeverre hebben we de ander nodig om het ik te ontdekken? Voor deze ongrijpbare wereld halen beide makers inspiratie uit de schilderijen van Hiëronymus Bosch (Het Narrenschip en Tuin der lusten) en het gedicht Ship of Fools van Sebastian Brant. In deze omgeving plaatsen Schweigman en Brouwer twee karakters die zich verhouden tot de wereld om hen heen, en die elkaars uitersten vormen. De een, het personage Sanktana, probeert zich continu aan te passen. De ander, de draak, neemt juist het initiatief om alles naar eigen hand te zetten. Hoe houden zij stand? Weten zij te overleven? Zijn zij in staat elkaar te steunen?

Korzo en De VeenFabriek vroegen Anke Brouwer de compositie en het libretto te maken van het Sottenschip. Brouwer behoort tot de nieuwe generatie compositietalenten en studeerde af bij Louis Andriessen en Martijn Padding aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag.

Haar idioom heeft nauwe verwantschap met de Haagse school van componeren, zoals bijvoorbeeld blijkt uit het streng doorvoeren van een concept met een minimum aan materiaal. Brouwer vindt zelf dat er veel kracht en schoonheid in de Haagse School schuilt. “Ik houd erg van de nuchtere aanpak en mooie harmonieën.” Het Sottenschip opent met de muzikale bouwstenen van het stuk, bestaande uit twaalf “Bosch-akkoorden”. “Het karakter van deze akkoorden is streng, abstract en helder. Deze uiteenzetting van akkoorden gaat gepaard met de vertolking van het gedicht Vil narren, een lange uitgerekte melodie die wordt vertolkt door de hoofdpersoon, de draak. De componiste voelt zich aangetrokken tot het maken van muziektheater en schreef eerder Man op Zuil in de manifestatie Superville van De VeenFabriek. “Wat ik interessant vind aan muziektheater is dat je intensief samenwerkt met kunstenaars uit allerlei verschillende vakgebieden om uiteindelijk één geïntegreerd geheel af te leveren. Bijna alles is mogelijk, je bepaalt met elkaar de grenzen. Afgezien van dit spannende creatieve proces kom je tegelijkertijd meer te weten over andere disciplines, en luister je op een andere manier naar je eigen muziek.” Brouwer vindt het inspirerend om met regisseur Boukje Schweigman samen te werken. “Ik vind haar voorstellingen heel sterk omdat ze vaak een ogenschijnlijk eenvoudig idee als uitgangspunt neemt en dat verrassend weet uit te werken. Ook is ze in staat het publiek te betrekken bij wat ze te vertellen heeft door het publiek op het gevoel aan te spreken. In tegenstelling tot Boukje ben ik meer beredenerend bezig en raak ik soms verstrikt in harmonische systemen. Ik denk dat onze tegengestelde benadering gunstig uitpakt bij onze samenwerking. Ik heb al veel geleerd van haar gevoel voor eenvoud en grote vorm, ik hoop op mijn beurt weer complexe lagen aan haar ideeën te kunnen toevoegen.”

Anke Brouwer wilde vanaf het begin graag een voorstelling maken geïnspireerd op de wereld van Hiëronymus Bosch. “Het absurdistische van zijn werk spreekt me zeer aan. Er valt zo veel te zien aan krioelende duivels en allerlei bizarre creaturen en taferelen. In zijn tijd waren de onderwerpen in de schilderkunst aan regels gebonden. Door zijn schilderijen als waarschuwing te presenteren wist hij blijkbaar toch weg te komen met al die liederlijke taferelen. Wat mij intrigeert is de vraag of zijn wijzende vingertje een excuus was om zich helemaal uit te leven.”

In de muzikale vormgeving van het stuk komen behalve de Bosch-akkoorden ook andere verwijzingen naar de wereld van Bosch. Anke Brouwer: “De Dunces melody – de melodie der dwazen – wordt een belangrijk gegeven in het stuk. Is er in de introductie van het stuk sprake van heldere muzikale blokken en statige akkoorden, in de Bosch-wereld regeert de melodie der dwazen en contrapunt. In de kleurige Bosch-stoet heeft elke nar zijn eigen melodie, die op stuntelige wijze in elkaar geknutseld is met het basismateriaal als uitgangspunt. Na de “schipbreuk”, en ondergang van de draak, blijft een kakafonie van deze melodieën nog lang schril doorklinken.”

Regisseur en mimespeelster Boukje Schweigman zal het Sottenschip regisseren. Ze werkt daarbij nauw samen met haar vaste samenwerkingspartner Theun Mosk en kostuumontwerpster Kim Arntzen. Schweigman maakte furore met de voorstellingen Klep en Benen, Grond, Weef, Wervel en onlangs nog Dreef. Kenmerkend voor haar werk is dat zij een ruimte weet te creëren die het publiek onmiddellijk en overtuigend haar wereld invoert. Schweigman formuleerde als uitgangspunt voor het Sottenschip een verhaal dat gaat over samenleven en ‘individu zijn’. Zij creëerde drie hoofdpersonages in het stuk. De kameleon Sanktana, gespeeld door acteur en mimespeler Toon Kuijpers, past zich graag aan en probeert het beste te maken van de situatie waarin hij belandt. Kodumodumo, gespeeld door zangeres Keren Motseri, is de draak die alles wil sturen en is geïnspireerd op een van de monsters uit Tuin der lusten van Bosch. Gedreven door motivaties als vraatzucht, symbiotisch en seksueel verlangen, vreet de draak alles en iedereen op. Hij wordt daartoe opgejut door een van de narren, vertolkt door zangeres Fanny Alofs, die hem verleidt naar de ongrijpbare en Dionysische wereld van Bosch en die in regie en muzikaal opzicht het spiegelbeeld vormt van de draak. In de wereld van Bosch openbaren zich de uiterste karakters Sanktana en de draak. De draak vreet de narren op, vertolkt door het strijkkwartet en zangeres Fanny Alofs, en kan zich nauwelijks meer bewegen. Sanktana feest mee in de liederlijke Bosch-wereld en is door zijn kameleontische gave de enige die gespaard blijft. Tot wie moet hij zich echter verhouden?