György Kurtág
–
Diverse hommages
György Kurtág
–
Samuel Beckett - What is the word
Klaas de Vries
–
Sonate (1962)
Klaas de Vries
–
Hölderlin Liederen
Klaas de Vries
–
Pianoconcert
Gerrie de Vries, stem / Ellen Corver, piano / Felicia van den End, fluit / Jelmer de Moed, klarinet / Ernestine Stoop, harp / Slava Poprugin, piano / Niels Meliefste, percussie / Jellantsje de Vries, viool / René van Munster, cello / Arie van Beek, dirigent
De Paleiskerk staat deze zondag in het teken van twee componisten met een gezamenlijk werkzaam leven van zo’n 140 jaar. Het is ontzagwekkend wat Klaas de Vries (80) en György Kurtág (dan 99) in die decennia bijeen hebben geschreven: divers, grensverleggend, diepgravend, beeldschoon en baanbrekend. In drie blokken brengt een keur aan gespecialiseerde musici een ode aan deze twee oeuvres. Dit unieke evenement organiseert Festival Dag in de Branding in samenwerking met Classical NOW!
Het eerste blok is geheel gewijd aan Kurtág, die tussen 1997 en 1999 met zijn vrouw Márta in Nederland verbleef. Conservatoriumdocent en voormalig slagwerker Renee Jonker haalde de Kurtágs destijds naar Nederland en het was nog een hele tour om een verblijfsvergunning voor hen te regelen, herinnert hij zich: “Het schokkende is dat we ruim een kwarteeuw later nog geen stap verder zijn in Nederland als het gaat om het verwelkomen van buitenlanders die een bijdrage kunnen leveren aan ons land, onze cultuur, onze samenleving.” Het blok opent met een korte documentaire over het verblijf van de Kurtágs in Nederland, met filmbeelden uit 1997, recente interviews en hedendaagse terugblikken van Nederlanders die met hen samenwerkten.
Pianiste Ellen Corver speelt een keuze uit de korte ‘hommages’ die Kurtág al zijn hele leven componeert, opgedragen aan Nederlanders die belangrijk voor hem zijn geweest. Corver is een van de musici die in Kurtágs Nederlandse jaren nauwe banden met hem aanknoopte en nog altijd veel met hem samenwerkt. Ook de loopbaan van mezzosopraan Gerrie de Vries, de echtgenote van Klaas, is verweven met Kurtágs muziek. Samen met Corver verzorgt zij de uitvoering van de Beckett-toonzetting What is the word, in de versie voor stem en pianino. De pianino is een kleine staande piano met een dempersysteem, vertelt Renee Jonker: “De klank heeft wel iets weg van een cimbalom, en Kurtág is er erg aan verknocht.” Het cimbalom is een traditionele plankciter die met hamertjes bespeeld wordt, veelvuldig gebruikt in de volksmuziek van Hongarije.
Kurtág componeerde What is the word voor de Hongaarse actrice Ildikó Monyók, die na een ongeluk haar spraak was verloren. Haar afasie en het moeizaam terugveroveren van de taal zijn onderwerp van het stuk, en toen Monyók What is the word niet meer kon uitvoeren, achtte Kurtág jarenlang geen enkele zangeres nog daartoe in staat. Dat veranderde toen Reinbert de Leeuw en Renee Jonker hem begin deze eeuw een opname van Gerrie de Vries lieten horen, vertelt Jonker: “We werkten aan een integrale opname van Kurtágs ensemblemuziek en met haar bijzondere timbre en haar kwaliteiten als actrice leek Gerrie ons de ideale uitvoerder voor What is the word. Ze heeft het toen met een pianist uit Hongarije ingestudeerd en opgenomen, waarna Reinbert en ik met de opname naar de Kurtágs zijn gereden, in hun toenmalige woonplaats nabij Bordeaux. Toen we het afspeelden riep Martá de gedenkwaardige woorden: ‘Wir haben sie!’ ” Sindsdien is What is the word een lijfstuk van Gerrie de Vries.
Het tweede blok combineert werk van De Vries en Kurtág, met onder meer van allebei een herontdekt jeugdwerk. De Vries vond bij zijn recente verhuizing een Sonatine die hij in 1962 schreef als zeventienjarige; volgens hemzelf is het “een kruising tussen Pijper en Poulenc”. Ellen Corver kreeg van Kurtág ooit een bundel met daarin een Suite die hij in 1943 schreef als zestienjarige – Kurtág had het stuk eigenlijk afgeschreven en teruggetrokken, maar toen Corver het aan hem voorspeelde vond hij het bij nader inzien toch zo slecht nog niet.
Verder klinken er in dit blok nog twee werken van De Vries. Zijn twee liederen voor stem en piano op gedichten van Hölderlin worden vertolkt door zijn echtgenote Gerrie en pianiste Corver. Dat duo heeft de liederen één keer eerder uitgevoerd, in het Orgelpark in Amsterdam; speciaal voor Dag in de Branding hoopt De Vries er nog een derde lied bij te maken. En Jelmer de Moed speelt de altklarinetsolo uit De Vries’ bekroonde ‘scenische oratorium’ A king, riding. Oorspronkelijk was het een solo voor klarinet en elektronica, maar op verzoek van de legendarische Harry Sparnaay maakte De Vries ooit deze bewerking voor de altklarinet – een weinig courante klarinet in C die wel gebruikt wordt in harmonieorkesten. Het is een lyrisch stuk, gebouwd rond “één heel mooi opbloeiende multiphonic”, aldus De Vries.
Het derde blok staat geheel in het teken van Pianoconcert dat De Vries in 1998 componeerde voor solist Ellen Corver en het Concertgebouworkest, in de gereviseerde versie voor ensemble uit 2003. Uiteraard neemt Corver ook nu de solopartij voor haar rekening. Het driedelige werk is zeer rijk aan sferen en affecten, van het snerpende openingsthema en erupties van gejaagde ritmiek tot etherische klankweefsels en lyrische passages. “Ik heb meteen overlegd met Ellen om in dit festival mijn Pianoconcert uit te voeren. Ze vertelde me dat ze onlangs weer naar de opname had geluisterd en ze zei: ik vind dat wij dat toen heel goed speelden en dat het een heel goed stuk is! Nou, daar ben ik het eigenlijk wel mee eens,” zegt De Vries.
Uitvoerenden
Gerrie de Vries, stem
Ellen Corver, piano
Arie van Beek, dirigent
Felicia van den End, fluit
Jelmer de Moed, klarinet
Ernestine Stoop, harp
Slava Poprugin, piano
Niels Meliefste, percussie
Jellantsje de Vries, viool
René van Munster, cello
De documentaire en dit concert worden mogelijk gemaakt door de Société Gavigniès.
