Guzmán Calzada Llorente besluit zijn traject als maker in residence van Dag in de Branding met het gloednieuwe Portraits of fictional spaces voor moderne én oude instrumenten. Die combinatie was een constante in de drie kortere werken die hij afgelopen twee jaar in Den Haag presenteerde. Delen daaruit kwamen terecht in Portraits of fictional spaces, dat wordt uitgevoerd door ensemble Modelo62, aangevuld met oudemuziek-specialisten van ensemble Heliosfero.
In Portraits of fictional spaces brengt Guzmán twee fascinaties samen: voor de ruimtelijkheid van geluid (een hoofdthema voor veel hedendaagse muziek en geluidskunst), en voor renaissancepolyfonie (waarin hij zich al zijn leven lang verdiept). Guzmán verbindt oud en nieuw via het idee van een ‘ruïne’. Hij is telg van een architectenfamilie en zoals oude vervallen gebouwen een nieuwe bestemming kunnen krijgen, zo zocht hij naar een nieuwe manier om met oud muzikaal materiaal om te gaan.
Portraits bestaat uit twee delen, simpelweg I en II geheten, die elk voorafgegaan worden door een korte introductie. De eerste heet ‘Resonances’ en de tweede ‘Nobody lit the lamps’, naar het verhaal ‘Nadie encendía las lámparas’ uit 1947 van de Uruguayaanse schrijver Felisberto Hernández, een voorloper van de magisch-realisten. Tussen beide hoofddelen door klinkt nog een ‘Sinfonia’, het enige deel dat herkenbaar renaissancemateriaal bevat; Guzmán baseerde het op korte, nauwelijks herleidbare cellen uit oude manuscripten die hij vond in een Italiaanse kerk, waar ze als behangpapier gebruikt waren. Zijn dat dan niet vijf delen? Nee, zegt Guzmán: twee delen, met twee introducties en een intermezzo: ‘De Sinfonia is compleet anders dan de rest, het is een soort onkruid dat tussen de beide delen groeit.’
Het ensemble is verdeeld in drie trio’s, die naast elkaar op het podium zitten, soms vóór, dan weer achter een scherm dat ze steeds zelf verplaatsen. Centraal zit het ‘historische’ trio van twee violen en viola da gamba; de andere trio’s bestaan uit drie blazers en gitaar, slagwerk en piano. In ‘Resonances’ spelen de moderne trio’s van achter hun schermen de reflecties van een bronmuziek die we níet horen: ‘Het zijn de resonanties die je hoort in de badkamer als je zingt onder de douche – maar dan met jezelf op mute,’ verduidelijkt Guzmán.
In I speelt het historische trio vervolgens een ‘ruïne’ van renaissancepolyfonie. De beide andere trio’s spelen ‘de ruimte’ waarin deze muziek klinkt, oftewel de nagalm, de verre echo’s. Guzmán verwijst naar een beroemd werk van Alvin Lucier, I am sitting in a room, waarin de componist zichzelf opneemt terwijl hij een tekst voorleest in een kamer en vervolgens de opname afspeelt en weer opneemt, etcetera. Het resultaat is dat je steeds minder tekst en stem hoort, en steeds meer ‘ruimte’.
Deel II en de introductie daarop herhalen dit procedé, maar dan met gevarieerde speeltechnieken, dramatischer en minder ‘klinisch’, in de woorden van de componist: ‘In deel I zijn de resonanties sinusgolven, puur fysieke eigenschappen van het geluid. In deel II zijn het mensen geworden, performers. Je zou het een fantasie op basis van het akoestische idee van de resonantie kunnen noemen. Het geluid suggereert de stem van iemand die je niet ziet, een klankherinnering die nog in de ruimte aanwezig is.’
Wil je meer weten? Muziekjournalist Joep Stapel ging met Guzman in gesprek over zijn samenwerking met Festival Dag in de Branding de afgelopen twee jaar, de uitdagingen waarmee hij te maken kreeg en wat zijn plannen zijn voor de toekomst. Lees hier het hele interview.
Het composer-in-residence traject van Guzmán Calzada bij Festival Dag in de Branding is mede mogelijk gemaakt door de société Gavigniès en de gemeente Den Haag.
In onderstaande video vertelt Guzmán over zijn slotwerk Portraits of fictional spaces.
