MUSIC FOR SOLO PERFORMER (1965) voor enorm versterkte hersengolven en slagwerk

Alvin Lucier, alfa-hersengolven / Nicolas Collins, versterking en distributie

In zijn Music for Solo Performer bevestigt Lucier EEG-elektroden aan zijn hoofd om zijn hersengolven op te vangen en te versterken. Vervolgens worden laagfrequente signalen van 12 Hz door een tweede uitvoerende doorgegeven naar luidsprekers, waardoor slaginstrumenten die rondom de ruimte staan opgesteld tot trilling worden gebracht. De activiteit die door de elektroden wordt opgevangen zijn de alfa-hersengolven. Dit zijn de elektrische signalen die door de hersenen worden uitgezonden wanneer zij in meditatieve toestand verkeren.

“ Het idee voor Music for Solo Performer (1965) kwam voort uit een gesprek dat ik in 1964 had met fysicus Edmond Dewan. Ik werkte toentertijd als docent aan de Brandeis Universiteit in Massachusetts. Op een dag kwam er een enthousiaste amateurorganist langs bij de vakgroep muziek die graag zijn ideeën en apparatuur wilde delen met componisten die belangstelling hadden voor dit, toen nog onbekende, gebied. Destijds was Dewan betrokken bij onderzoek naar hersengolven voor de luchtmacht. Men meende dat langzame propellersnelheden automatisch de corresponderende hersengolffrequenties van piloten zouden volgen, waardoor zij duizelig konden worden of een black-out konden krijgen. Op dat moment was ik niet met componeren bezig en had ik behoefte aan een nieuw idee. Ik had niets te verliezen, dus ging ik op het aanbod van Dewan in.”

” Music for Solo Performer werd voor het eerst opgevoerd op 5 mei 1965 in het Rose Art Museum van de Brandeis Universiteit, onder aanmoediging en deelname van John Cage. Ik zat op het bordes tussen de twee verdiepingen van het museum met elektroden bevestigd aan mijn schedel. De mono-output van de alfaversterkers werd naar de input van acht stereoversterkers gestuurd, waarvan de output vervolgens naar 16 paar luidspreker-slagwerkcombinaties werd geleid die rondom het museum stonden opgesteld. Tijdens het veertig-minuten durende concert deed Cage de volumeschuiven van de versterkers willekeurig omhoog en omlaag, waarbij het alfasignaal naar de verschillende instrumenten rondom de ruimte werd geleid.” Alvin Lucier

In 1982 werden twee versies van Music for Solo Performer uitgebracht op Lovely Music LP VR 1014. Op de A-kant voegde de componist acht paar Westerse klassieke slagwerkinstrumenten, een kartonnen doos en een metalen vuilnisbak toe. Voor de B-kant werden door Pauline Oliveros opnames gemaakt van vier versies van het stuk, elk gespeeld door een ander wereldmuziek-slagwerkorkest. Voor de versie op de B-kant heeft componist Nicolas Collins een aantal door voltage geregelde solenoïdes ontworpen die als elektrische trommelstokken fungeerden om verschillende kleine trommels en gongs te bespelen.

De luidspreker-slagwerkinstrumenten werden voor deze uitvoering gebruiksklaar gemaakt door studenten van het Koninklijk Conservatorium en de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag: Aurimas Bavarskis, Matteo Marangoni, Juan Cantizani Martinez, Alberto Novello, Pablo Sanz en Michael Schunior.

Coördinatie: Anne Wellmer

Met medewerking van José Pepe Garcia, Slagwerk Den Haag, de vakgroepen Sonologie en Slagwerk van het Koninklijk Conservatorium Den Haag, Lex van der Broek en Nicolas Collins.

Met dank aan Sukandar Kartadinata en Steffi Weismann.

BIRD AND PERSON DYNING * (1975) voor zanger & microfoons, versterkers, luidsprekers en elektronische vogelfluit

Alvin Lucier, binaurale microfoon / Nicolas Collins, mixage

* Dyne (de (m.) – in natuurkunde): Eenheid van kracht die aan een massa van één gram een versnelling van één centimeter per seconde geeft in de richting van de kracht. Oorsprong: Grieks dunamis, ‘kracht’.

De partituur

Leid een binauraal microfoonsysteem met lange kabels via versterkers met begrenzers naar één of meer luidsprekerparen. Plaats een elektronische vogelfluit of voorwerp met een vergelijkbaar geluid naar een willekeurige plek binnen de ruimte waar het optreden plaatsvindt. Plug het apparaat in. Stel het geluidsniveau van de versterkers zodanig af dat de geluiden van de kwetterende vogel, die worden opgevangen door de microfoon, via de luidsprekers te horen zijn en er een respons, geregeld door de begrenzers, wordt gegeven.

Ga naar een plek waar je tegenover de vogel staat. Luister naar de vogel, terwijl je het binauraal microfoonsysteem draagt en een miniatuurmicrofoon in elk oor hebt. Loop heel langzaam langs de vogel en/of de luidsprekers en leg de akoestische eigenschappen van de ruimte met betrekking tot de hoogte, sterkte en vorm van de waargenomen responsmomenten vast. Draai, buig en kantel je hoofd om kleine correcties en aanpassingen te maken en het geluid van de kwetterende vogel van luidspreker naar luidspreker te laten bewegen. Houd zo nu en dan je hoofd even stil om enkele en meervoudige responsmomenten op te vangen en vast te houden, zodat je eventuele interactie tussen die momenten en het gekwetter op zich duidelijker kunt horen.

Ga op zoek naar fantoomgekwetter, zoals spiegelingen boven en onder de originelen die worden veroorzaakt door heterodyne.

Gebruik de richtinggevende eigenschappen van het binaurale systeem om de verschijnselen voor de luisteraars te lokaliseren.

“ Ik kreeg een elektronische vogel, een kerstboomversiering, toegestuurd en sloot hem aan, waarna hij vogelgeluiden begon te maken… Ik kreeg het idee om binaurale microfoontjes in mijn oren te doen en mij te richten naar de vogel, mijn hoofd te bewegen en het geluid van de vogel te laten meedraaien door de ruimte. Ik had in beide oren een microfoontje en kon het stereobeeld vormen door mijn hoofd te bewegen. Dus zette ik de vogelfluit in werking en deed ik de versterker aan, waarna ik respons kreeg en ontdekte dat deze prachtige interferentiepatronen zich voordeden tussen het geluid van de vogelfluit en de responsmomenten. En voordat ik het in de gaten had, kwam van het een het ander …” Alvin Lucier

Nicolas Collins is componist en sinds 1999 als hoogleraar verbonden aan de School of the Art Institute of Chicago. Aanvankelijk assisteerde Collins Alvin Lucier bij live performances in de jaren ‘70. Hij was toen compositiestudent van Lucier aan de Wesleyan Universiteit in de Amerikaanse staat Connecticut. Sindsdien heeft Collins bij talloze gelegenheden over de hele wereld met Lucier opgetreden.