Vanaf de avonduren zal het werk Sferics in de duinen van Kijkduin in ‘Het Hemelse Gewelf’ van landschapskunstenaar James Turrell te beleven zijn. In dit werk worden licht, atmosferische fenomenen en ionosferische storingen hoorbaar. Bij het werk van Alvin Lucier speelt de locatie waar de performance of het concert plaatsvindt altijd een grote rol. Het werk is pas compleet in combinatie met de fysieke omgeving. Met toestemming van en met dank aan Stroom Den Haag, vindt Sferics plaats op deze werkelijk ideale locatie, de ‘kunstmatige krater te Kijkduin’ zo genoemd door de bedenker, de landschapskunstenaar en architect James Turrell.
” De naam Sferics verwijst naar een verkorte vorm van de term ‘atmospherics’, ofwel van radiofrequenties die van nature voorkomen in de ionosfeer. Ze worden veroorzaakt door elektromagnetische energie die wordt uitgestraald door nabije of verder weg optredende bliksem. Deze signalen (resonante klik- en plopgeluiden, door wetenschappers ook wel ‘tweeks’ en ‘bonks’ genoemd) komen voor binnen het voor mensen hoorbare bereik. Ze kunnen worden opgevangen door antennes en versterkt. De beste ontvangst is ’s nachts, op grote afstand van hoogspanningsdraden. Het komt soms voor dat bepaalde ‘sferics’ op magnetische stromen rond de aarde stuiten en daarop over lange afstanden meereizen, waarbij ze ‘whistlers’ veroorzaken: omlaag glijdende signalen die tot twee of drie seconden kunnen aanhouden.
Mijn belangstelling voor ‘sferics’ werd gewekt in 1967, toen ik in de bibliotheek van de Brandeis University ionosferische geluiden hoorde die waren opgenomen door astrofysicus Millett Morgan van Dartmouth College. Ik heb wat geëxperimenteerd met dit materiaal, waarbij ik het op verschillende manieren bewerkte (filteren, smalbandig versterken en faseverschuiving), maar ik voelde me niet prettig bij het idee dat ik natuurlijke geluiden veranderde en dat ik iemand anders materiaal gebruikte voor mijn eigen doeleinden. Ik wilde ervaren hoe het was om de geluiden in realtime te horen en te verzamelen. Toen Pauline Oliveros me een jaar later uitnodigde om de muziekafdeling de University of California in San Diego, stelde ik voor om een project op te zetten voor het opnemen van ‘whistlers’. Maar ondanks twee weken werk aan het trekken van antennedraden door het landschap van La Jolla en worstelen met zelfgebouwde radio-ontvangers op batterijen, stonden Pauline en ik uiteindelijk met lege handen. Zo’n tien jaar later kreeg ik een tip van componist Ned Sublette, die belangstelling had voor alle mogelijke radiogolven: een boek van Calvin R. Graf, Listen to Radio Energy, Light and Sound, waarin een eenvoudige methode wordt beschreven om een grote lusantenne te bouwen waarmee deze natuurlijke verschijnselen kunnen worden waargenomen.” Alvin Lucier
Met dank aan Andrew Greenberg, Manfred Fox, Lex van der Broek, BMB con., Hicham Khalidi, John de Weerd, Davy den Dulk, Kyra de Boer, Thomas Hermans, Daniel van Straalen, Xavier van Pinxteren, Tim Terpstra, Lotte Kauffman, Merlijn van Eijk, Danielle Boelling.
Met speciale dank aan STROOM Den Haag.
James Turrell – Hemels Gewelf Kijkduin, Den Haag
In de duinen van Den Haag waar het licht zo tastbaar aanwezig kan zijn, heeft Turrell een plek gemaakt om naar de lucht te kijken: ‘Hemels Gewelf’ in Kijkduin. Op de top van een van de puinduinen is een kom aangelegd in de vorm van een ellips, 30 meter breed, 40 meter lang. Een aarden wal van ongeveer 5 meter hoog omsluit de kom. Om in deze kunstmatige krater te komen loop je eerst over houten treden het duin op en vervolgens door een betonnen doorgang van 6 meter lang. De glooiingen aan de binnenkant van de krater zijn ingezaaid met gras en in het midden staat een monumentale bank van natuursteen waarop twee personen achterover kunnen liggen en kunnen zien hoe de hemel de vorm van een gewelf kan aannemen. Op een hoger gelegen duin staat eenzelfde bank waar zich een panorama ontvouwt over de zee, het strand en het platte land daarachter. In de richting van de horizon wordt het gewelf geleidelijk platter.